مجاز

معنی لغوی: مجاز یعنی فراحقیقت و غیر حقیقت.

تعریف: اگر واژه ای در غیر معنی حقیقی خود به کار رود یا قسمتی از معنی حقیقی خود را از دست بدهد و یا بر معنی آن افزوده شود آن واژه دارای آرایه مجاز خواهد بود.

مجاز دو نوع است:

1- مجاز  نوع اول                     2-مجاز نوع دوم (استعاره )

اول مجازِ نوع دوم را توضیح می دهم این مجاز به استعاره معروف است. استعاره هم دو نوع است من تنها نوع اول را توضیح می دهم (نوع دوم که همان تشخیص (جانبخشی) است. و بعداً  جداگانه ….)

اگر جمله ای یکی از کلمات خود را وادار کند که معنی اصلی خودش را فراموش کند و یک معنی جدید اما تا حدی شبیه معنی قبلی خود بپذیرد ما به این کلمه وادار شده!!! می گوییم: استعاره.

مثلا در بیتِ زیر، سرو  که یک نوع درخت است معنی اصلی خودش را موقتاً از دست داده و معنی زیبارویِ خوش قد و بالا به خود گرفته است.

سرو چمان من چرا میل چمن نمی کند     همدم گل نمی شود یاد سمن نمی کند

حالا شما در بیت های زیر استعاره ها را بیابید.

1- در بن این پرده نیلوفری       کیست کند با چو منی همسری

2- قطره باران که درافتد به خاک       زو بدمد بس گُهرِ تابناک

جواب :

1- در بن این پرده نیلوفری       کیست کند با چو منی همسری

در بیت یکم پرده نیلوفری استعاره از آسمان است. پس چون استعاره است مجاز هم هست.

2- قطره باران که درافتد به خاک       زو بدمد بس گُهرِ تابناک

در بیت دوم گهر (گوهر و جواهرات) استعاره است از گلها و گیاهان. چون گهر معنی اولیه خود را از دست داده و معنی جدیدی (گل و گیاه) که مشابه با معنی قبلی است پذیرفته است.

در ابیات زیر کلمات مشخص شده استعاره هستند.

هزاران نرگس از چرخ جهانگرد      فرو شد تا بر آمد یک گل زرد

چو تنها ماند ماه سرو بالا      فشاند از نرگسان لؤلؤ لالا

استعاره از چه چیزهایی؟

مجاز نوع اول را هم در نوشته بعدی  توضیح خواهم داد.

درباره این پست نظر بدهید.